Δράστε για να μη θρηνήσουμε άλλα θύματα: Ποιες περιοχές μπορούν να γίνουν «παγίδες θανάτου»

Καθώς οι κάτοικοι στο Μάτι προσπαθούν να ανακάμψουν από τον θάνατο και την καταστροφή που άφησε πίσω της η πύρινη λαίλαπα, σε εξέλιξη βρίσκεται το «παιχνίδι» αναζήτησης ευθυνών σε κεντρικό επίπεδο. Οι ευθύνες είναι δεδομένο πως πρέπει να αναζητηθούν και να αποδοθούν. Το σημαντικότερο, όμως, είναι η τραγωδία να μην επαναληφθεί.

Δυστυχώς, τα δεδομένα δεν είναι ενθαρρυντικά. Στην Αττική, αλλά και σε άλλες περιοχές της χώρας, υπάρχουν οικισμοί και περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο να έχουν την ίδια μοίρα με το Μάτι. Αναζητώντας ποιες είναι οι περιοχές αυτές συνομιλήσαμε με τον Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλο, δασολόγο, ειδικό στις δασικές πυρκαγιές και ερευνητή στο Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων.

Όπως εξήγησε, υπάρχουν πολλές περιοχές που βρίσκονται σε ανάλογο κίνδυνο. Ενδεχομένως να μην είναι ολόκληροι οικισμοί, αλλά ορισμένα σπίτια τα οποία — σε περίπτωση πυρκαγιάς- οι φλόγες ίσως αποκόψουν.

Ο κίνδυνος, σύμφωνα με τον κ. Ξανθόπουλο, ελλοχεύει σε περιοχές όπου υπάρχει πυκνή βλάστηση και μερική τσιμεντοποίηση. Μπορεί να έχουμε πολλά, μεγάλα δέντρα τα οποία να φτάνουν πάνω από σπίτια που δεν είναι χτισμένα με ασφαλείς προδιαγραφές, δημιουργώντας έναν εκρηκτικό συνδυασμό. Αναφέρει ως παράδειγμα τον Νέο Βουτζά όπου τα σπίτια είναι καλύτερα κατασκευασμένα και έτσι οι καταστροφές ήταν μικρότερες απ’ ό,τι στο Μάτι.

«Στο παρελθόν είχαμε κάνει ανάλυση απειλής για κατοικίες στα Καλύβια», δηλώνει ο κ. Ξανθόπουλος στο Sputnik και συμπληρώνει ότι υπάρχουν αρκετές παρόμοιες περιοχές «προς το Σούνιο και προς την περιοχή Αναβύσσου», αναφερόμενος στο δάσος του Κουβαρά.

Αρκεί κανείς, όπως λέει, να κοιτάξει και μόνος του στο Google Earth για να εντοπίσει τα επικίνδυνα σημεία. «Μπορείς να ψάξεις από το Πόρτο Γερμενό μέχρι τα περίχωρα των Βιλίων, ακόμη και στην περιοχή της Μάνδρας αν και εκεί δεν υπάρχει τόσο υψηλή βλάστηση. Υπάρχουν και κάποια χωριά στη βάση της ανατολικής περιοχής της Πάρνηθας που επίσης βρίσκονται σε κίνδυνο», υπογραμμίζει.

Ο κ. Ξανθόπουλος κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην περιοχή της Σταμάτας, για την οποία είχε γίνει ειδική ανάλυση πριν μερικά χρόνια. «Είχαμε δει ποια σπίτια θα μπορούσαν να κινδυνεύσουν στην περιοχή με βάση κριτήρια που ορίσαμε και βλέποντας σε modelling πού θα έφτανε με τον άνεμο η πυρκαγιά».

Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης («Ανάλυση Απειλής από Δασικές Πυρκαγιές Οικισμών που Βρίσκονται σε Μίξη με Δάση στην Αττική», Πλατανιανάκη, Μητσόπουλος, Ξανθόπουλος, Μαλλίνης, 2015), επιλέχθηκε τυχαία στην ευρύτερη περιοχή της Σταμάτας μία έκταση 6,2 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Με τη χρήση δορυφορικών δεδομένων αναλύθηκε ο κίνδυνος σε περίπτωση πυρκαγιών διαφορετικής έντασης.

Όπως προέκυψε από τις συνολικά 3.480 κατοικίες που χαρτογραφήθηκαν στην περιοχή, οι 888 (25,5% επί του συνόλου) κινδυνεύουν και απειλούνται να καταστραφούν σε ενδεχόμενο πυρκαγιών κάτω από ακραίες καλοκαιρινές συνθήκες καύσης.

Η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «ζώνη μίξης δασών-κατοικιών», όπου οι δασικές πυρκαγιές «είναι ίσως η σοβαρότερη απειλή για το ανθρώπινο περιβάλλον», όπως υπογραμμίζεται.

«Αμάν Θεέ μου, εδώ είναι πυριτιδαποθήκη»

Πριν την έναρξη της φετινής θερινής περιόδου, ο κ. Ξανθόπουλος ανταποκρινόμενος σε κάλεσμα των κατοίκων, είχε βρεθεί στην Ιπποκράτειο Πολιτεία προκειμένου να μιλήσει για τον κίνδυνο από ενδεχόμενη πυρκαγιά που δυστυχώς είναι επίσης μεγάλος.

«Έχει οικόπεδα χτισμένα και άχτιστα. Τα άχτιστα που αποτελούν τα 2/3 είναι ιδανικά για να περάσει η φωτιά, ενώ τα χτισμένα έχουν το πρόβλημα ότι σε περίπτωση μεγάλης πυρκαγιάς, οι άνθρωποι δεν είναι εξασφαλισμένο ότι θα μπορέσουν να φύγουν διότι υπάρχουν αρκετοί δρόμοι οδηγούν ξανά πίσω. Υπάρχουν, επίσης, διάφορα ρέματα και οι γέφυρες είναι αραιές με αποτέλεσμα να πρέπει να περάσουν όλοι από το ίδιο σημείο», εξηγεί.

Όσο για το Μάτι, ο κ. Ξανθόπουλος δηλώνει ότι το είχε επισκεφτεί πριν περίπου έναν χρόνο. «Παιδεύτηκα για να ξαναβγώ έξω. Κατέβηκα κάτω και βρήκα ότι ήταν πολύ δύσκολο να βγω και κοιτάζοντας τη βλάστηση και τα σπίτια αισθάνθηκα ότι «αμάν Θεέ μου, εδώ είναι πυριτιδαποθήκη»».

Πώς θα προστατευθούμε;

Έστω, λοιπόν, ότι εντοπίσουμε τα επικίνδυνα σημεία και οικισμούς. Τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια;

«Το πρώτο είναι να κάνεις μία ανάλυση απειλής η οποία στην αρχή μπορεί να είναι εμπειρική, στην πορεία όμως πρέπει να γίνει πάνω σε ένα GIS (σ.σ. Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών) με αναγνώριση των καυσίμων, με αναγνώριση των προβλημάτων που μπορεί να υπάρξουν. Αφού δεις ποια σημεία κινδυνεύουν, πού είναι δυνατόν να εγκλωβιστούν οι κάτοικοι, προτείνεις να γίνουν τα ανάλογα έργα», σημειώνει και φέρνει ως παράδειγμα το κατεστραμμένο Μάτι. «Εάν έκανες την ανάλυση, θα έβλεπες την πυκνότητα του κόσμου, τους στενούς δρόμους και το πρόβλημα με την πρόσβαση στη θάλασσα. Θα καταλάβαινες ότι χρειάζεται διεξόδους, μία προς βορρά και μία προς νότο ώστε να μη φύγουν όλοι από τη Λεωφόρο Μαραθώνος».

Ωστόσο, παραδέχεται, ότι για να γίνουν όλες απαραίτητες ενέργειες θα χρειαστούν ενδεχομένως και πέντε χρόνια. Τι μπορείς να κάνεις εν τω μεταξύ; «Εξασφαλίζω ότι θα βάλω πινακίδες που θα δείχνουν στον κόσμο πώς θα πάει στη θάλασσα. Θα υποχρεώσω τα διάφορα οικόπεδα που έχουν κλείσει παράνομα την πρόσβαση στον αιγιαλό, να την ανοίξουν. Θα μαζέψω τους κατοίκους να τους ενημερώσω τι πρέπει να κάνουν. Όπως και σήμερα πρέπει να τους ενημερώσουμε για το πώς θα χτίσουν. Να μην ξαναχτίσουν με τον ίδιο τρόπο».

Ανεξάρτητα από τις ενέργειες της πολιτείας, στο ερώτημα τι μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, ο ειδικός επισημαίνει πρωτίστως τη σημασία της πληροφόρησης. Πρωτοβουλίες, όπως αυτή των κατοίκων της Ιπποκράτειου Πολιτείας, μπορούν να αποβούν ενδεχομένως και σωτήριες, καθώς την ώρα της ανάγκης πολλοί θα γνωρίζουν πώς πρέπει να αντιδράσουν. «Πες ότι βαρούσε η καμπάνα στο Μάτι. Εάν ο κόσμος δεν είναι προετοιμασμένος, πώς θα αντιδρούσε; Εάν τον έχω εκπαιδεύσει, όμως, και του πω τι πρέπει να κάνει, τα πράγματα θα ήταν καλύτερα».

Επιπλέον, εάν οι κάτοικοι γνωρίζουν τα στοιχειώδη μέτρα πρόληψης, θα ασκήσουν πιέσεις στους υπευθύνους να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες, όπως λ.χ. ο δήμος να μαζέψει τα κλαδιά και τα ξερόχορτα που έχουν συγκεντρωθεί.

Στο επίπεδο της ατομικής δράσης περιλαμβάνονται τα υλικά κατασκευής του σπιτιού και οι ενέργειες που έχουν γίνει τόσο προληπτικά, όσο και την ώρα της πυρκαγιάς.

Όπως σημειώνεται σε ερευνητική εργασία του κ. Ξανθόπολου («Οι δασικές πυρκαγιές, η διαχείρισή τους στην Ελλάδα και το αποτύπωμα της στην Αττική», Γεωγραφίες ν.27, 2016), «κάθε κατοικία είναι τόσο τρωτή όσο το πιο αδύναμο σημείο της».

Ποια είναι ενδεχομένως τα πιο αδύναμα σημεία ενός σπιτιού; «Η στέγη όταν είναι κατασκευασμένη με εύφλεκτα υλικά (όπως πισσόχαρτο κάτω από κεραμίδια), τα παντζούρια όταν είναι κατασκευασμένα από βινύλιο ή απροστάτευτο και πολυκαιρισμένο ξύλο».

Σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει και η θέση ενός κτιρίου σε σχέση με το μήκος της φλόγας. «Ένα κτίριο που βρίσκεται σε πλαγιά με έντονη κλίση με πυκνή βλάστηση χαμηλότερα από αυτό, κινδυνεύει πολύ περισσότερο από ένα αντίστοιχο σπίτι με ίδια βλάστηση που όμως είναι σε επίπεδο έδαφος».

Εξαιρετικής σημασίας σε επίπεδο πρόληψης είναι ως γνωστών ο καθαρισμός περιμετρικά της οικείας από εύφλεκτα υλικά, όπως πευκοβελόνες. Αλλά και την ώρα της πυρκαγιάς, ο τρόπος αντίδρασης παίζει σημαντικό ρόλο στην πιθανότητα καταστροφής. «Αν με την εμφάνιση της πυρκαγιάς ξεκινήσει να φύγει χωρίς να κλείσει τα παράθυρα και τα παντζούρια, οι καύτρες εισερχόμενες στο σπίτι και αναφλέγοντας κουρτίνες, στρώματα κ.λπ. μπορούν να προκαλέσουν την καταστροφή της κατοικίας ακόμη και αν η πυρκαγιά δεν φθάσει ποτέ στο σπίτι», υπογραμμίζεται στη μελέτη.

Αξιολόγηση κινδύνου κατοικίας

Ιδιαίτερα χρήσιμο μπορεί να φανεί σε όσους μένουν κοντά σε δασική βλάστηση ένα εργαλείο που έχει σχεδιάσει το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. Πρόκειται για μία ηλεκτρονική φόρμα Αξιολόγησης Κινδύνου Κατοικίας στην οποία ο χρήστης συμπληρώνει ορισμένες παραμέτρους, όπως τα υλικά κατασκευής του σπιτιού, την τοποθεσία, κ.α. προκειμένου να προκύψει η αξιολόγηση κινδύνου.

Σύμφωνα με τον κ. Ξανθόπουλο, η χρησιμότητα του εργαλείου έγκειται στο ότι ακόμη και εάν κάποιος δεν μπορεί να βελτιώσει όλες τις παραμέτρους, μπορεί να δοκιμάζει διάφορες επιλογές ώστε να κρίνει σε ποιες αλλαγές θα προχωρήσει με στόχο τη μείωση του κινδύνου.

Ο ίδιος οργανισμός, τέλος, έχει εκδώσει και οδηγίες για τη βελτίωση της ασφάλειας κατοικίας από δασικές πυρκαγιές.